Topraklama, elektrik iletim, dağıtım ve üretim tesislerinde insan hayatını ve kullanılan cihazları korumak için alınabilecek en önemli tedbirlerden biridir. En genel tanımı ile topraklama; gerilim altında olmayan tesisat kısımlarının topraklama iletkenleri vasıtasıyla topraklama elektrotuna bağlanmasıdır.
Topraklama Ölçümü
Topraklama ölçümü konusunun teknik detayları açısından topraklama direnciyle ilgili bazı tanımları vermek yerinde olacaktır. Toprak direnci, toprağın elektrik akımını geçirirken gösterdiği tepkidir. Diğer önemli tanımları sizler için aşağıdaki gibi özetliyelim.
Özgül toprak direnci: Toprağın cinsine, nemine ve sıcaklığına bağlı olarak değişen toprağın elektriksel öz direncidir. Değişik derinliklerde farklı özgül dirençler ölçülür. Toprak özgül direnci bir kenarı 1 metre olan bir küpün direncidir ve birimi ohm.mm2/m=ohm.m’dir.
Topraklayıcıların yayılma direnci (RE): Yayılma direnci topraklayıcının şekline, boyutlarına ve toprağın özgül direncine bağlıdır. Topraklayıcı ile referans toprağı arasındaki toprağın direncidir. Toprak yayılma direncinin hesaplanması için çeşitli hesap yöntemleri kullanılsa da bu yöntemler en fazla iki düşey tabakalı bölgelere kadar uygun sonuçlar vermektedir.
Topraklama Direnci: Bir topraklama tesisi ile referans toprak arasında ölçülen direnç değeridir. Topraklama barasından başlayarak, toprak iletkeni ve barasının dirençleri, toprak. elektrotlarının yüzeyi ile toprak arasındaki geçiş direnci ve topraklayıcı yayılma direncinden oluşur. Diğer dirençlerin toprağın yayılma direncine göre çok küçük olması nedeniyle topraklama direncinin, toprağın yayılma direncinden oluştuğu kabul edilir.
Topraklama Empedansı (ZE): Bir topraklama tesisi ile referans toprağı arasındaki (işletme frekansında) alternatif akım direncidir. Empedansların çok küçük olduğu durumlarda topraklama direnci olarak kabul edilir.
“Sonlu Elemanlar Yöntemi” kullanılan bilgisayar programları ya da Sverak, Schwarz ve Thapar-Gerez analitik yöntemleri ile yapılan hesaplamalar arasında çok büyük farklılıklar görülmemektedir. Bu noktada en sık kullanılan maliyet etkin hesaplama yöntemleri olarak Sverak ve Schwarz yöntemleri en sık kullanılan yöntemler olarak öne çıkmaktadır.
Topraklama Ölçüm Raporu
Elektrik tesislerinde can ve mal güvenliği açısından topraklama sistemlerinin yapılması ve işlerliğinin periyodik olarak kontrolü Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği gereği zorunlu tutulmuştur. Kontrollerin düzenli periyotlarla yapılması gerekmektedir. Topraklama tesislerinde muayene, ölçme ve denetlemeler yönetmeliğin 10. maddesinde açıklanmıştır. Her topraklama tesisi, kullanıcı tarafından işletmeye alınmadan önce, montaj ve tesis aşamasında, gözle muayene edilmeli ve deneyden geçirilmelidir.
İşletmeye alındıktan sonra periyodik olarak kontrol edilmelidir. Periyodik kontrol ve denetimler EMO üyesi Serbest Müşavir Mühendis (SMM) belgesine sahip mühendisler tarafından yapılabilir. Topraklama tesislerinin bir yerleşim planı bulunmalıdır. Montaj sırasında özellikle bağlantılarda korozyona karşı korunma için doğru önlemlerin alındığı, gözle muayene ile kontrol edilmelidir.
Periyodik Kontrol Süreleri
- Gerek tesis etme aşamasında, gerekse işletme dönemindeki muayene, ölçme ve denetleme periyotları ;
- Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları hariç) için: Topraklama ölçümü Süresi 2 yıl,
- Enerji nakil ve dağıtım hatları için: Topraklama ölçümü Süresi 5 yıl,
- Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri için:
- Topraklamalara ilişkin dirençlerinin muayene ve ölçülmesi:Topraklama ölçümü Süresi 1 yıl
- Topraklama tesisleri ile ilgili diğer muayene, ölçme ve kontroller: Topraklama ölçümü Süresi 2 yıl,
- Sabit olmayan tesisler için
- Sabit işletme elemanları için: Topraklama ölçümü Süresi 1 yıl
- Yer değiştirebilen işletme elemanları için: Topraklama ölçümü Süresi 6 ay.
- Parlayıcı, Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerleri ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük kapsamındaki topraklama tesisleri ile ıslak ortamlarda çalışılan işyerlerindeki topraklama tesislerinin muayene, ölçme ve denetleme periyotları bir yılı aşamaz.
Ayrıca 20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında 17.07.2013 tarih ve 28710 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İşyeri, Bina ve Eklentilerinde alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik ve 25.04.2014 tarih ve 28628 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği EK III gereği topraklama, elektrik ve paratoner tesisatının etkinliğinin düzenli aralıklarla kontrol edilmesi gerekmektedir.
